این کتاب حاوى دو بخش مجزّا از یکدیگر است. عنوان بخش اول «قیام و انقلاب مهدى(ع) از دیدگاه فلسفه تاریخ» است. در این بخش استاد شهید مطهری مسئله مهدویت را در مقایسه با تئوری‌هایى که تاریخ را تحلیل مادى کرده‌اند، مورد بحث و بررسى قرار داده‌اند. در بخش دوم کتاب که عنوان «شهید» دارد، ارزش شهادت و قداست و علوّ مقام شهید از جنبه‌هاى گوناگون بررسى شده است. مهم‌ترین عناوین این بخش عبارتند از: قداست شهید، حق شهید، نشاط شهید، منطق شهید، فلسفه گریه بر شهید.

از مجموع آیات و روایات استنباط می‌شود که قیام مهدی موعود (عج) آخرین حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است که از آغاز جهان برپا بوده است. مهدی موعود تحقق‌بخش ایده‌آل همة انبیاء و اولیاء و مردان مبارز راه حق است. مثل شهید مثل شمع است که خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افکندن است، تا دیگران در این پرتو که به بهای نیستی او تمام شده بنشینند و آسایش بیابند و کار خویش را انجام دهند. آری، شهدا شمع محفل بشریت‌اند؛ سوختند و محفل بشریت را روشن کردند. اگر این محفل تاریک می‌ماند هیچ دستگاهی نمی‌توانست کار خود را آغاز کند یا ادامه دهد.