کتاب اقتصاد ایران به روایت اسناد در قرن نوزدهم نوشته احمد سیف توسط انتشارات چشمه به چاپ رسیده است.
موضوع کتاب: اقتصاد، تاریخ ایران، تاریخ اقتصادی
بخش اساسی اسنادی که در کتاب اقتصاد ایران به روایت اسناد در قرن نوزدهم آمده از اسناد رسمی وزارت امور خارجه انگلستان انتخاب شده‌اند. نویسنده ابتدا ترجمه چند گزارش کنسولی را به دست می‌دهد که درباره گیلان، آذربایجان، استرآباد، کرمان، فارس، کشت و تجارت تریاک در ایران و کرمانشاه نوشته شده است. کنسول‌ها و دیگر نمایندگان دولت بریتانیا در سرتاسر قرن نوزدهم، به فراخور قابلیت‌های خویش یا ضرورت‌های دیپلماتیک، به تهیه گزارش‌های گوناگون از اوضاع ایران دست می‌زدند.
کنسول‌ها، که در شهرهای اصلی ایران ساکن بودند، وظیفه داشتند هرساله گزارشی از وضعیت تجارتی محل مأموریت خویش را تنظیم و از طریق وزارت امور خارجه به پارلمان انگلستان عرضه کنند. این گزارش‌ها معمولاً پس از بررسی در پارلمان به صورت «مجموعه‌های سالانهٔ گزارش‌های کنسولی و دیپلماتیک دربارهٔ تجارت و مالیه» منتشر می‌شدند. اطلاع دقیقی دربارهٔ گستردگی توزیع این گزارش‌ها در دست نیست، ولی این را می‌دانیم که در زمان انتشار برای فروش به عموم ارائه می‌شد. البته گزارش‌های سرّی و محرمانه هم بودند که می‌بایست طبق قوانین، سی سال بعد در معرض دید عموم قرار گیرند. در کنار گزارش‌های کنسولی، ترجمهٔ دو گزارش از آرتور جیمز هربرت آورده شده است که هر دو بسیار آموزنده‌اند و نشان می‌دهند که بیش از ۱۳۰ سال پیش کارگزاران هوشمند استعمار بریتانیا برای جمع‌آوری اطلاعات چگونه و چه اندازه می‌کوشیدند.
نویسنده همچنین در قسمت دوم اسناد هم متن سخن‌رانی ژوزف رابینو را، که در مقطعی رئیس بانک شاهنشاهی در تهران بود، آورده است که در لندن ایراد شد. گذشته از دانش منحصربه‌فرد رابینو دربارهٔ اقتصاد ایران، این سخن‌رانی از کتابی که اقتصاددانی ایتالیایی دربارهٔ ایران نوشت و از سوی دولت ایتالیا منتشر شد نیز بهره می‌گیرد
قحطی ناشی از خشک‌سالی بی‌سابقهٔ سال گذشته که هنوز در ولایات جنوبی و شرقی ایران بیداد می‌کند، با لطمات زیادی که به جمعیت شاغل در کشاورزی وارد آورده، موجب شد فعالیت‌های تجاری آسیب شدیدی ببینند. به نظر نمی‌رسد که حتی در چند سال آینده نیز وضع بهبود یابد. این مصیبت عظیم، که به فاصلهٔ کمی پس از نابودی تجارت ابریشم گیلان، که تا این اواخر عمده‌ترین کالای صادراتی ایران بود اتفاق افتاده، موجب شده است که بسیاری از تجارت‌خانه‌های خارجی تجارت ایران را کاملاً رها کنند. از میان این‌ها می‌توان از شرکت برادران رالی نام برد که ۳۵ سال پیش در تبریز تأسیس شد و اولین شرکت اروپایی بود که به تجارت مستقیم با شمال ایران پرداخت و در واقع تجارت ابریشم را که بعدها اهمیت چشم‌گیری پیدا کرد به وجود آورد. پیمان‌شکنی روزافزون تجار محلی، که نه‌تنها از سوی مسئولین بی‌اعتنا و پست‌فطرت نادیده گرفته می‌شود بلکه در واقع به این کار نیز ترغیب شده‌اند، موجب شده تا سود تجار اروپایی برای تقبل خطری که می‌کنند کافی نباشد و در نتیجه انگیزه‌ای برای ماندن در این کشور نداشته باشند.
صادرات پنبهٔ خام از آذربایجان، که در سال ۱۸۶۹ تا حدودی کمبود ناشی از خرابی محصول ابریشم گیلان را جبران کرده بود، از ۷۸.۰۰۰ عدل (هر عدل ۲۰۰ پوند وزن) در ۱۸۶۹ به ۱۰.۰۰۰ عدل در ۱۸۷۹ تنزل یافت. در واقع آب‌وهوا و خاک این ولایت برای کشت پنبه مناسب نیست و کیفیت پنبهٔ ایران آن‌قدر نازل است که فقط در صورت خرابی محصول پنبه در دیگر کشورها و کمبود آن در اروپا می‌توان آن را به اروپا صادر کرد.
کمبود چشم‌گیر پول فلزی هم در سراسر ایران به‌شدت وجود داشته است. پس از کاهش کالای اصلی صادراتی (ابریشم خام)، تفاوت واردات و صادرات باید به صورت پول نقد پرداخت شود. به این ترتیب، مقدار قابل‌توجهی پول نقد به اروپا رفته است. درحال‌حاضر، در شرایط نامرتب این کشور فقرزده، امیدی نیست که بتوان برای کاهش پول صادرشده کاری کرد. پول اندکی که از روسیه در ازای صادرات حیوانات زنده وارد صفحات شمالی می‌شود یا از هند به ازای صادرات تریاک وارد استان‌های جنوبی می‌شود، ناچیزتر از آن است که بتواند این موازنه را به نفع ایران تغییر و صدور پول را کاهش دهد. در مورد کارهای عمومی و عام‌المنفعه تنها مورد قابل‌ذکر ادامهٔ خط تلگراف از تبریز به خوی است. هنوز ۸۵ مایل دیگر [تقریباً ۱۳۷ کیلومتر] بین خوی تا شهر بایزید در ترکیه فاصله است که خط مستقیم تلگراف بین تهران و طرابوزان تکمیل شود.
کتاب اقتصاد ایران به روایت اسناد در قرن نوزدهم نوشته احمد سیف توسط انتشارات چشمه به چاپ رسیده است.
موضوع کتاب: اقتصاد، تاریخ ایران، تاریخ اقتصادی
بخش اساسی اسنادی که در کتاب اقتصاد ایران به روایت اسناد در قرن نوزدهم آمده از اسناد رسمی وزارت امور خارجه انگلستان انتخاب شده‌اند. نویسنده ابتدا ترجمه چند گزارش کنسولی را به دست می‌دهد که درباره گیلان، آذربایجان، استرآباد، کرمان، فارس، کشت و تجارت تریاک در ایران و کرمانشاه نوشته شده است. کنسول‌ها و دیگر نمایندگان دولت بریتانیا در سرتاسر قرن نوزدهم، به فراخور قابلیت‌های خویش یا ضرورت‌های دیپلماتیک، به تهیه گزارش‌های گوناگون از اوضاع ایران دست می‌زدند.
کنسول‌ها، که در شهرهای اصلی ایران ساکن بودند، وظیفه داشتند هرساله گزارشی از وضعیت تجارتی محل مأموریت خویش را تنظیم و از طریق وزارت امور خارجه به پارلمان انگلستان عرضه کنند. این گزارش‌ها معمولاً پس از بررسی در پارلمان به صورت «مجموعه‌های سالانهٔ گزارش‌های کنسولی و دیپلماتیک دربارهٔ تجارت و مالیه» منتشر می‌شدند. اطلاع دقیقی دربارهٔ گستردگی توزیع این گزارش‌ها در دست نیست، ولی این را می‌دانیم که در زمان انتشار برای فروش به عموم ارائه می‌شد. البته گزارش‌های سرّی و محرمانه هم بودند که می‌بایست طبق قوانین، سی سال بعد در معرض دید عموم قرار گیرند. در کنار گزارش‌های کنسولی، ترجمهٔ دو گزارش از آرتور جیمز هربرت آورده شده است که هر دو بسیار آموزنده‌اند و نشان می‌دهند که بیش از ۱۳۰ سال پیش کارگزاران هوشمند استعمار بریتانیا برای جمع‌آوری اطلاعات چگونه و چه اندازه می‌کوشیدند.
نویسنده همچنین در قسمت دوم اسناد هم متن سخن‌رانی ژوزف رابینو را، که در مقطعی رئیس بانک شاهنشاهی در تهران بود، آورده است که در لندن ایراد شد. گذشته از دانش منحصربه‌فرد رابینو دربارهٔ اقتصاد ایران، این سخن‌رانی از کتابی که اقتصاددانی ایتالیایی دربارهٔ ایران نوشت و از سوی دولت ایتالیا منتشر شد نیز بهره می‌گیرد
قحطی ناشی از خشک‌سالی بی‌سابقهٔ سال گذشته که هنوز در ولایات جنوبی و شرقی ایران بیداد می‌کند، با لطمات زیادی که به جمعیت شاغل در کشاورزی وارد آورده، موجب شد فعالیت‌های تجاری آسیب شدیدی ببینند. به نظر نمی‌رسد که حتی در چند سال آینده نیز وضع بهبود یابد. این مصیبت عظیم، که به فاصلهٔ کمی پس از نابودی تجارت ابریشم گیلان، که تا این اواخر عمده‌ترین کالای صادراتی ایران بود اتفاق افتاده، موجب شده است که بسیاری از تجارت‌خانه‌های خارجی تجارت ایران را کاملاً رها کنند. از میان این‌ها می‌توان از شرکت برادران رالی نام برد که ۳۵ سال پیش در تبریز تأسیس شد و اولین شرکت اروپایی بود که به تجارت مستقیم با شمال ایران پرداخت و در واقع تجارت ابریشم را که بعدها اهمیت چشم‌گیری پیدا کرد به وجود آورد. پیمان‌شکنی روزافزون تجار محلی، که نه‌تنها از سوی مسئولین بی‌اعتنا و پست‌فطرت نادیده گرفته می‌شود بلکه در واقع به این کار نیز ترغیب شده‌اند، موجب شده تا سود تجار اروپایی برای تقبل خطری که می‌کنند کافی نباشد و در نتیجه انگیزه‌ای برای ماندن در این کشور نداشته باشند.
صادرات پنبهٔ خام از آذربایجان، که در سال ۱۸۶۹ تا حدودی کمبود ناشی از خرابی محصول ابریشم گیلان را جبران کرده بود، از ۷۸.۰۰۰ عدل (هر عدل ۲۰۰ پوند وزن) در ۱۸۶۹ به ۱۰.۰۰۰ عدل در ۱۸۷۹ تنزل یافت. در واقع آب‌وهوا و خاک این ولایت برای کشت پنبه مناسب نیست و کیفیت پنبهٔ ایران آن‌قدر نازل است که فقط در صورت خرابی محصول پنبه در دیگر کشورها و کمبود آن در اروپا می‌توان آن را به اروپا صادر کرد.
کمبود چشم‌گیر پول فلزی هم در سراسر ایران به‌شدت وجود داشته است. پس از کاهش کالای اصلی صادراتی (ابریشم خام)، تفاوت واردات و صادرات باید به صورت پول نقد پرداخت شود. به این ترتیب، مقدار قابل‌توجهی پول نقد به اروپا رفته است. درحال‌حاضر، در شرایط نامرتب این کشور فقرزده، امیدی نیست که بتوان برای کاهش پول صادرشده کاری کرد. پول اندکی که از روسیه در ازای صادرات حیوانات زنده وارد صفحات شمالی می‌شود یا از هند به ازای صادرات تریاک وارد استان‌های جنوبی می‌شود، ناچیزتر از آن است که بتواند این موازنه را به نفع ایران تغییر و صدور پول را کاهش دهد. در مورد کارهای عمومی و عام‌المنفعه تنها مورد قابل‌ذکر ادامهٔ خط تلگراف از تبریز به خوی است. هنوز ۸۵ مایل دیگر [تقریباً ۱۳۷ کیلومتر] بین خوی تا شهر بایزید در ترکیه فاصله است که خط مستقیم تلگراف بین تهران و طرابوزان تکمیل شود.
